TOPRAK ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ

DOĞADA ÜÇ UNSURTOPRAK

(TOPRAK OLUŞUMU VE ÖZELLİKLERİ ÇEŞİTLERİ)

TOPRAK

Toprak, içerisinde organik ve mineral maddelerle, su ve hava bulunduran, ana kayanın fiziksel ve kimya­sal çözülmesiyle oluşan, yeryüzünü saran örtü taba­kasıdır. Toprak oluşumu için ana kayanın çözülmesi gerekir.

Ana kaya üç şekilde çözülür.

Fiziksel (mekanik) çözülme

Kimyasal çözülme

Biyolojik çözülme

1. Fiziksel Çözülme

Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkından dolayı ısınma ve soğuma sonucunda taşların içinde bulunan mineraller sürekli genleşip büzülerek zaman­la birbirinden ayrılır. Böylece taşlar ufalanır. Bu tür çözülme kurak ve yarı kurak bölgelerde daha fazla görülür. Bu tür alanlarda toprak oluşumu uzun zaman alır.

Dünya'da fiziksel çözülmenin en fazla olduğu yer günlük sıcaklık farkının fazla olduğu çöllerdir.

2. Kimyasal Çözülme

Suyun bol olduğu nemli iklim bölgelerinde görü­len çözülmedir. Taşların bünyesinde bulunan ve suda çözülebilen maddelerin taştan ayrılmasıyla meydana gelir.

Kimyasal ayrışma Dünya'da en fazla nemin ve sıcaklığın yüksek olduğu Ekvatoral kuşakta görülür.

3. Biyolojik (Organik) Çözülme

Genellikle bitki köklerinin taş çatlaklarına sokul­ması ve büyürken çatlağı genişletmesi şeklinde olu­şan çözülmedir.

TOPRAK OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER

1. İklim

Toprak oluşumunda en önemli faktördür. Fiziksel ve kimyasal ayrışma iklim etkisiyle olur. Topraktaki humus miktarıda iklime bağlıdır. Bitki örtüsünün gür olduğu yerlerde humus fazla, kuraklığın fazla olduğu alanlarda bitki örtüsü cılız olduğundan humus az olur.

Aşırı yağış alan yerlerde topraktaki humusun bir kısmı taşındığı için humus bakımından fakir olur.

2. Ana kayanın etkisi

Toprak oluşumunda ana kayanın yapısı büyük önem taşır. Ana kayanın direnci çözülmede etkili olur. Sert kayaçların ayrışması daha zordur. Ana kayanın cinsi ve bileşimi oluşan toprağın kireçli, killi, kumlu fosforlu veya milli olmasını etkiler.

3. Yerşekilleri

Eğim, yükselti ve bakı olarak değerlendirebiliriz. Eğimli arazilerde oluşan toprak, yerçekiminin de etkisiyle eğim doğrultusunda hareket edeceğinden toprak oluşu­mu zorlaşır.

Yükseklere doğru çıkıldıkça sıcaklık azalır. Sıcaklı­ğın azalması ayrışmayı etkileyeceğinden toprak oluşu­mu güçleşir.

Bakı, dağların güneşe dönük yamaçlarıdır. Bakı, sıcaklık ve bitki örtüsünü etkilediği için toprak tiplerinin oluşumunda büyük rol oynar.

Bakı etkisiyle aynı dağın farklı yamaçların da sıcaklık ve nemlilik farkı olacağından, farklı özelliklere sahip topraklara rastlanabilir.

4. Zaman

Ana kayanın çözülmesi, çözünen kayaçların üze­rinde bitkilerin oluşması, toprak yüzeyindeki organik maddelerin parçalanarak humusa dönüşmesi çok uzun yıllar sürer. Ayrıca toprakların bütün katlarıyla oluşabilmesi zamana bağlıdır. 1 cm'lik toprağın oluşa­bilmesi için en az 100 - 150 yıl geçmesi gerekir.

5. Canlılar ve Bitki Örtüsü

Bitki örtüsünün gür olduğu yerlerde topraktaki or­ganik çözülme hızlanır. Bitkiler yaprak, dal, meyve ve tohumlarının toprağa karışması ile topraktaki humus miktarı artar, humuslu toprak verimli topraktır.

Toprak oluşumunu etkileyen faktörler her yerde farklılık gösterir. Bu da çok çeşitli toprak tiplerinin oluşumuna neden olur.