5. Sınıf Fen ve Teknoloi Vücudumuzun Bilmecesini Çözelim Konusu Özeti 2

VÜCUDUMUZ BİLMECESİNİ ÇÖZELİM

BESİNLERİN GEREKLİLİĞİ

Canlıların hareket edebilmeleri için enerjiye gereksinimleri vardır. Canlılar bu enerjilerini besinlerden sağlarlar. Arabanın motorunun çalışabilmesi için akaryakıta gereksinimi olduğu gibi canlıların da enerji sağlamak için besinlere gereksinimleri vardır.

BESİN İÇERİKLERİ VE GÖREVLERİ

 Besinler, hayvansal ve bitkisel olmak üzere ikiye ayrılır. Et, süt, peynir, tereyağı, yumurta gibi besinler hayvansal; meyve, sebze, tahıl gibi besinler ise bitkisel be­sinlerdir. Besinler yapısal olarak proteinler, karbonhidratlar, yağlar, vitaminler, su ve mineraller gibi gruplara ayrılır.Besin içeriklerini vücudumuzda gördükleri işe göre üç gruba ayırırız. 

1-ENERJİ VERİCİ BESİNLER

Enerji verici besinler, öncelikle karbonhidratlar ve yağlardır. Gerektiğinde proteinlerden de enerji sağlanır. Karbonhidratlar, şeker ve şekerli yiyecekler, ekmek, makarna, unlu besinler, patates, tahıllar gibi besin maddelerinde bulunur.Yağlar,  bitkilerden ve hayvanlardan elde edilir. Tereyağı, zeytinyağı, ayçiçe­ği yağı, mısır özü yağı, soya yağı gibi yağlar vardır.

2-YAPICI VE ONARICI BESİNLER

Proteinler vücudumuzun büyümesi, gelişmesi, onarılması gibi önemli gö­revler üstlenmiştir. Mineraller ve su bu görev sırasında proteinlere yardımcı olur. Proteinler; et, süt, tavuk, balık, peynir, tahıllar, (buğday, arpa, mısır, pirinç) ve baklagiller (fasulye, nohut, mercimek, bakla) gibi besinlerde bulunur.

3-DÜZENLEYİCİ BESİNLER

Vücudumuzda; vitaminler, mineraller ve su düzenleyici bir görev üstlenmiştir. Vitaminler her çeşit besinde bulunur. Fakat sebze ve meyvelerde daha çoktur. Vitaminlerin; A, B, C, D, E, K gibi çeşitleri olup, her vitamin çeşidinin vücudumuzda farklı bir işlevi vardır. Vitaminler sağlıklı olmamızı ve büyümemizi sağlar, eksikliği vücudumuzu olumsuz yönde etkiler. 

	HANGİ  VİTAMİN  HANGİ  BESİNDE  VAR?
A	B	C	D	E	K
tereyağı	nohut	portakal	tereyağı	süt ve süt	karaciğer
balık yağı	mercimek	limon	balık yağı	ürünleri	kırmızı et
süt	karaciğer	domates	yumurta	yumurta	domates
yumurta	peynir	soğan	süt	tahıl ve	yeşil sebze
karaciğer	yeşil sebze	çilek	balık	tahıl ürün-	mısır
marul	yoğurt	kuşburnu	sebzeler	leri	pirinç
havuç	buğday	lahana	karaciğer	kırmızı et	çilek
domates	pirinç	peynir	peynir	sebzeler	yumurta

Mineraller de vitaminler gibi vücudumuzda düzenleyici bir görev üstlenmiştir. Sodyum, kalsiyum, fosfor, demir gibi madensel maddeler yani mineraller vücudumuz için gerekli maddelerdendir. Su, canlılar için çok önemli bir maddedir. İnsan vücudunun %70 i sudur. Vücut­ta suyun azalması rahatsızlıklara yol açar. Ter, idrar, solunum yoluyla atılan suyun mutlaka vücuda alınması gerekir. Vücudumuz için gerekli olan suyun bir bölümünü sebze ve meyvelerden, bir kısmını da içeceklerden sağlarız. Günümüz dünyasında özellikle iş yaşamındaki hızlı tempo, insanları bu tür hazır besin maddelerine yöneltmektedir. Fakat bu tür hazır besinlerde bulunan kimyasal maddeler çeşitli sağlık sorunlarına yol açmaktadır. Tüketici olarak besin maddeleri satın alırken dikkatli olmak zorundayız. Besin maddelerinin üzerinde bulunan besin içerikleri bölümünü mutlaka okumalı ve buna göre davranmalıyız. Özellikle besin maddelerinin paketleri üzerindeki son kullanma tarihine mutla­ka bakmalıyız. Son kullanma tarihi geçmiş ürünler sağlığımız açısından sakıncalı­dır. Ayrıca güvendiğimiz, markalı ürünleri satın almaya çalışmalıyız. Satın alacağımız sebze, meyve, balık, et gibi besin maddelerinin taze olması­na dikkat etmeliyiz. Bozuk ve tazeliği kaybolmuş besin maddeleri sağlığımız açısından sakıncalıdır. 

VİTAMİNLER

 

Hangi Besinlerde Bulunur, Ne İşe Yarar?

A Vitamini — Havuç, kereviz, domates, taze fasulye, fıstık, avokado,  baklagiller, mantar, yumurta,  süt, buğday ve cevizde bulunur. Eksikliğinde gece körlüğü, deride kuruma ve pullanma görülür. Kemik ve diş gelişimine katkıda bulunur.

        B Vitamini —  Süt ve süt    ürünlerinde, kırmızı et, yumurta     ve birçok sebzede bulunur.       

Tahıl ve tahıllardan elde edilen ürünlerde de B vitamini bulunur. B vitaminleri eksikliğinde kansızlık, yorgunluk, deride yaralar gibi rahatsızlıklar oluşur.

      C Vitamini — Turunçgiller, çilek, kuşburmu, böğürtlen, domates, maydanoz, lahana, patates ve yeşil yapraklı sebzelerde bulunur. Diş ve diş   eti sağlığı için gereklidir. Vücudu mikroplara karşı korur. 
     D Vitamini — Süt, yumurta, tereyağı, balık ve balık yağı, peynir ve sebzelerde bulunur. Kalsiyum ve fosforun emilmesini ve kemiklerde depolanmasını sağlar.D vitamininin ön maddesi besinlerden alınır, güneş ışınları ile D vitamini oluşur. Ancak balık yağıyla doğrudan alabiliriz.
     E Vitamini —  Kırmızı et, süt ve süt ürünleri, yumurta, tahıl ve tahıl ürünlerinde bulunur. Eksikliğinde kısırlık, karaciğer, kalp ve damar hastalıkları görülür.
     K Vitamini —  Kırmızı et, pirinç, karaciğer, mısır, domates, yeşil sebzeler, muz, şeftali ve çilekte bulunur. Kanın pıhtılaşmasını sağlar. K vitamini eksikliğinde kan pıhtılaşmaz. Yaralanmalarda     çok kan kaybedilebilir.

Vitaminler, vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar. Vücudun direncini artırarak hastalıklardan korur. Ayrıca vitaminler büyüme, gelişme ve üremede önemli rol oynar.

Su

     Canlılar susuz yaşayamaz. Yemek yemeden 2 hafta yaşayabiliriz ama susuz birkaç gün yaşayabiliriz. Vücudumuzun % 701 sudur. Su içerek vücudumuzun su ihtiyacını karşılarız. Her gün 1,5 - 2 litresu içmeliyiz. Meyve ve sebzeleri yediğimizde de vücudumuza su alırız. Yazın terleyerek su kaybettiğimiz için daha çok su içeriz.

Su da vitaminler gibi vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.

Mineraller

 

Mineralller, vücudumuza yediğimiz yiyecekler ve içeceklerle girer. Vücudumuzda düzenleyici olarak görev yapar.

Ağızda başlayan sindirim için dişler çok önemlidir. Çünkü besinlerin yutulacak hale gelebilmesi ancak dişler yardımıyla olur.

Ağzımızdaki dişler yaptıkları işe göre gruplara ayrılır. Ağzımızda kesici dişler, köpek dişleri, küçük ve büyük azı dişleri vardır.

Kesici dişler, besinleri kesmeye ve koparmaya, köpek dişleri besinleri koparıp parçalamaya, küçük ve büyük azı dişleri ise besinleri ezmeye ve öğütmeye ya­rar.

Alt ve üst çenede 20 yaşına kadar dişler; kesici dişler 8, köpek dişleri 4, küçük ve büyük azı dişleri 16 olmak üzere toplam 28 tanedir. 18-20 yaşında 20 yaş dişi denilen 4 azı diş daha eklenerek diş sayısı 32 ye tamamlanır.

Bebeklerin doğduklarında dişleri yoktur. 6 aylıkken süt dişleri çıkmaya başlar. 7-8 yaşına gelince de süt dişleri dökülür. Süt dişlerinin yerine ise kalıcı dişler çıkar.

Artık bundan sonra herhangi bir nedenle dökülen ya da çekilen bir dişin yerine yenisi çıkmaz. Bu nedenle dişlerimizin sağlığına çok önem vermeliyiz.

Özellikle çok şekerli besin tüketen kişilerde diş çürümelerine sıklıkla rastlanır. Diş çürümelerinin bir diğer nedeni de kalsiyum, fosfor gibi minerallerin ve A, C, D vitaminlerinin yeterince alınmamasıdır. Bunun için özellikle bu tür minerallerin bolca bulunduğu süt, süt ürünleri taze meyve ve sebzelerin tüketilmesine özen gösterilmelidir.

Dişlerimizin sağlığını korumak için:                                      

Şekerli maddeleri daha az tüketmeliyiz. 

Süt ve süt ürünlerini bolca tüketmeliyiz. 

 Bol bol sebze ve meyve yemeliyiz.  

Yemeklerden sonra ve yatmadan önce dişlerimizi mutlaka fırçalamalıyız.

 Ceviz, fındık gibi sert kabuklu yemişleri dişlerimizle kırmamalıyız.

 Belli aralıklarla diş doktoruna giderek dişlerimizi kontrol ettirmeliyiz.

SİGARA VE ALKOLÜN ZARARLARI

Sigara ve alkol hem bağımlılık yapan hem de vücuda zararı dokunan madde­lerdendir. Sigara günümüzün en yaygın zararlı alışkanlıklarından birisidir. Bronşit, astım, akciğer ve gırtlak kanserine neden olmakta, mide rahatsızlıklarına ve sindirim bozukluklarına yol açmaktadır. Sigara içilen ortamlarda bulunan insanlar da sigaranın tüm zararlarından etkilenmektedirler. Sigaranın insan sağlığına verdiği zararları sigara üreticileri de kabul etmek zo­runda kalmış ve sigara paketlerinin üstüne uyarı yazlıları yazmışlardır. Sigaranın belli başlı zararları şunlardır:  

• Üst solunum yolu hastalıklarına neden olur, 
• Akciğer kanserine yol açar. 
• Vücuttaki C vitaminini öldürür.  
• Hamile kadınlarda sakat çocuk doğmasına neden olur.
• Aile ve ülke ekonomisine zarar verir.

Dünyanın birçok ülkesinde sigara kullanımına karşı radikal önlemler alınmaya başlanmıştır. Ülkemizde de son çıkarılan bir yasa ile toplu yaşam alanlarında sigara içilmesi yasaklanmıştır.

Alkol kullanmak da zararlı bir alışkanlıktır. Alkolü sürekli ve fazla miktarda içenlerde bağımlılık olur. 

Alkolün de sağlık açısından olumsuz etkileri vardır. Fazla miktarda ve sürekli alkol tüketen insanlar, kendilerine zarar verdiği gibi çevrelerine de zarar verirler. Davranışla­rını kontrol edemez­ler. Özellikle alkollü araba kullanarak ka­zalara neden olurlar. Alkol kullanan kişi­lerde; karaciğer, mi­de, beyin ve sinir hastalıklarına rast­lanmaktadır.